УДК 621.762
ЖИНАҚТАЛҒАН ҚАЛЫПТАР ЖӘНЕ ОНЫ «ESSIL – 760» КОМБАЙЫНЫНДА ҚОЛДАНУ ӘДІСІ
Юлдашев Азизбекке Улуғбекович.
Тр – 232 оқу тобының студенті.
Убаев Арзимат – педагог-модератор,
Түркістан облысы білім басқармасы,
«Д.Қонаев атындағы аграрлық техникалық колледж» МКҚК
Ғылми жобаның мақсаты – студентке оқып жүріп болашақ кәсібінің іргетасын қалауына мүмкіндік беру. Студенттер арасында кәсіпкерлікті дамыту жаңа жұмыс орындарын ашумен қатар, бизнес әлемінің жаңа көрнекті өкілдерін өмірге әкеледі деген үмітіміз бар.
Түркістан облысы білім басқармасы, «Д.Қонаев атындағы аграрлық техникалық колледж» МКҚК-на 2021 жылы «Жас маман» мемлекеттік бағдарламасына қатысып, «Ауылшаруашылығы тракторист машинист» мамандығы бойынша білім алатын студенттерге оқу техникалық құралы ретінде «ESSIL – 760» комбайыны берілді.
Комбайын Қостанай қаласында шығарылғандықтан оның Түркістан облысы, Сайрам ауданында орналасқан шаруа қожалықтары үшін бидай астық өнімін жинауда жергілікті шаруашылықтарға қолайсыздық келтірген агрегаттық қондырғысын бейімдеу сұрауларына (әсіресе колледждің әлеуметтік серіктесі «Құдайбергенов» шаруа қожалығы – У.А) кездестім. Атап айтсақ, бидай астық өнімінің қалдығы сабанды Қазақстанның солтүстік аймақтарында жерге құнарлық мақсатында шашып тастауға бейімделсе, оңтүстік өңірде жерге құнарлық есебінде шашып тастаудан мал азығына пайдалану тиімді деп есептеледі. Сол себептен, «ESSIL – 760» комбайынына бидай астығы қалдығы болып есептелетін сабан мал азығын тығыздауға (прессподборщик – У.А) қолайлы болу агрегаттық қосымшасын, яғни жасанды жинақтау қалыптарын «Startup» жобаны студенттермен бірлескен «Бизнес инкуботар» ғылыми бағдарламасына енгізуді жөн деп таптым. Осы мақсатта, Тр 9-212 оқу тобының студенті, Юлдашев Азизбекке стартап идея ретінде «Жинақталған қалыптар (Волок)» ғылыми тақырыбын таңдап, өз ғылыми жетекшілігіме алдым.
Ғалами жобаның негізгі факторлары — сым тарту өндірісінде еңбек өнімділігін арттыруға әсер ететін фактор — тарту жылдамдығын арттыру болып табылады. Сым тарту жоғары жылдамдықпен жүзеге асырылғанда, металл мен сымның тартылатын шекарасында жеткілікті сенімді майлау пленкасы болған кезде ең тиімді болады. Тарту кезіндегі үйкеліс оның жеңілдеу үшін қосымша энергия шығынын талап етеді. Ол бірқатар қысу шектерін шектейді. Технологиялық майлаудың жеткілікті деңгейде қолданылуына қарамастан, үйкеліс күштерін жеңуге тарту күшінің 40-50%-ы жұмсалады. Деформация ошақтарындағы үйкеліс күштері құралдың тозуын тудырады, оның мөлшері үлкен болған сайын ол күшейеді, бұйымның бетінің сапасы нашарлайды. Металлдың үзілуінің артуы да деформация ошағындағы үйкеліс күштерімен байланысты. Температураны арттыру арқылы сыртқы үйкеліс материалдың пластикалық қасиеттерін төмендетуге әкелуі мүмкін (шіру процестерінің дамуы нәтижесінде – У.А).
Бұл жылдар бойы көптеген зерттеулер майлау жүйелерінің тиімділігін тексеруге арналған. Әртүрлі майлағыштар мен әртүрлі тұтқырлықтағы сымдар және әртүрлі жұмыс конус бұрыштарымен жүргізілген сынақтар белгілі бір жақсартуларға әкелді. Алайда ең үлкен әлеуетке ие шешім 1930 жылдардың басында екі сыммен жұмыс істейтін майлау жүйесін алғаш рет патенттеу арқылы пайда болды. Бұл жүйе сымдардың арасында сұйық майлағыш үшін гидравликалық қақпақтар болып табылатын камераны қамтиды, ол қысымды арттырып, майлағыштың сым бетіне шығарылуына мәжбүр етеді, осылайша оның мөлшерін арттырады.
Сымның жұмыс қасиеттерін жақсарту үшін майлау технологиясын жетілдіру арқылы айдау құрылғысы ұсынылды, оның жалпы көрінісі мен А-А кескіні 1-суретте көрсетілген. Құралда бос корпус 7 бар, оған жұмыс сымы 2, айдау втулкалары 3 және 4 орнатылған, соңғысының сыртқы цилиндрлік беті тілдермен 8 жабдықталған, ал ұшы — радиалды ойықтармен 9. Корпус 1 мен тілдер 4 арасындағы қуыс пайда болады. Барлық қуыстар мен бөлшектер арасындағы саңылаулар корпус ойығында орналасқан, құрал жиналғаннан кейін және алдыңғы ұшталған дайын бөлшекті 6 бекіткеннен кейін олар технологиялық майлағышпен толтырылады. Технологиялық майлағыштың сұйықтық қысымымен жұмыс сымымен және корпус шеңберімен араласу мүмкіндігін болдырмау үшін құрал тығыздағыш сақинамен 5 жабдықталған. Тығыздағыш сақинаның өлшемдері жұмыс сымы мен корпус шеңберіндегі сұйық майлау қысымынан айтарлықтай жоғары болуы керек.
Әрине, міне, мәтініңіздің қазақ тіліне аудармасы:
Құрал келесі түрде жұмыс істейді. Инструментке дайындаманың алдыңғы ұшы 6 енгізілген кезде оның беті адгезиялық өзара әрекеттесу нәтижесінде майлағышты ұстап алады. Ұнтақ түріндегі майлағыш бөлшектері сымның бетінде орналасқан майлау қабатымен әрекеттеседі және адгезия күштерінің арқасында құралға втулка 4 арқылы берілетін майлағыштың мөлшері артады. Майлағыштың жиналуы мен қысымның артуы нәтижесінде втулка 4 бос корпус 7 ішінде 3 втулкамен байланысқа дейін жылжиды. Осы кезде втулканың ұштарында қысымның айырмашылығы пайда болады, бұл технологиялық майлағыштың сығылып, тығыздалуына әкеледі, кейін ол 7 қуысынан 8 тілдермен байланысқан 9 ойықтар арқылы шығып, 10 саңылауға беріледі. Осы сәтте майлағыш сымның бетінің кедір-бұдырлы ойыстарына толықтай сығылады, бұл майлау қабатының тығыздығын арттырып, технологиялық майлағыштың сым бетіне адгезиясын күшейтеді, сондай-ақ майлағыштың ағымдылық шегін және динамикалық тұтқырлығын арттырады.
Сурет 1. Гидродинамикалық үйкеліс режимінде сым тартуға арналған жақсартылған жылу алмасуы бар тарту қалыптары.
7 қуыстарында майлағыш суытылатын корпус бойымен тартуға кері бағытта қозғалады. Бұл жерде майлағыштың қосымша суытуы болады, содан кейін ол тығыз күйде радиалды ойықтар 9 арқылы өтіп, қайтадан 10 арнаның бойымен беріледі. Осылайша, майлағыштың жұмыс сымына жылжуының жанында, оның айналмалы қозғалысы мен қосымша суытуы жүзеге асырылады. Бұл процесс сақиналы элементтің 4 кез келген күйінде, алдыңғы және артқы жағында орындалуы мүмкін. Майлағыштың қосымша суытуы оның эксплуатациялық қасиеттерін жақсартады, осының арқасында сымдардың жұмыс мерзімі ұзартылады.
Сурет 2. Іске қосу кезеңінде гидродинамикалық үйкеліс режимін жүзеге асыруға арналған сым тарту құралы.
Қорытынды, болат сым шығаратын цехтардағы сым тарту учаскелерінде жинақталған сымдарды қолданудың тиімділігін анықтау үшін, жинақталған сымдардың құрылымын есептеу, қажетті диаметрлердегі және қажетті мөлшердегі айдау және жұмыс істейтін қосалқы бөлшектерді қамтамасыз ету қажет.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Горловский М.Б., Меркачев В.Н. Сым тартушының анықтамалығы. М.: Металлургия, 1993.
2. Хаяк Г.С. Сым тарту құралы. М.: Металлургия, 1974.
3. Битков В.В. Сым өндіру технологиясы мен машиналары. Екатеринбург: УрО РАН, 2004.