Исмоилов Собиржан Маъмуржанович ,
Д.Қонаев атындағы аграрлық техникалық колледжінің математика пəні оқытушысы
Түркістан облысы, Сайрам ауданы.
Математика мен өнер – бір-бірінен алыс ғылым мен шығармашылық саласы сияқты көрінгенімен, олардың арасындағы байланыс терең əрі қызықты. Екі сала да адамзаттың ойлау қабілетінің көрінісі болып табылады жəне табиғаттың үйлесімділігі мен сұлулығын зерттеуге бағытталған. Бұл мақалада математика мен өнердің байланысын жəне олардың бір- бірін қалай толықтыратынын қарастырамыз.
1. Математика жəне симметрия
Симметрия – өнерде де, математикада да кең таралған ұғым. Симметрия үйлесімділікті білдіреді, ал математика бұл құбылысты сандар, формулалар жəне геометриялық пішіндер арқылы түсіндіреді.
Симметрия түрлері:
Көлденең симметрия: Адам бетінің көпшілігінде екі жағы симметриялы.
Кеңістік симметриясы: Кристалл құрылымдары, қар ұшқындары жəне архитектуралық элементтерде кездеседі.
Ротациялық симметрия: Көптеген тарихи өрнектер мен оюларда қолданылады.
Өнерде симметрия пропорция мен əсемдікті сақтауда маңызды рөл атқарады. Мысалы, Леонардо да Винчидің
«Витрувиан адамы» симметрия мен адам денесінің пропорцияларын зерттеуге арналған тамаша мысал.
2. Алтын қима жəне пропорция
Алтын қима – математика мен өнердің ең танымал байланысы. Бұл ерекше қатынас шамамен 1,618-ге тең жəне табиғатта, архитектурада, кескіндемеде жəне музыкада кездеседі.
Алтын қима қолданылған мысалдар:
Табиғатта : Күнбағыс тұқымдары , ұлу қабыршақтары, ағаштың бұтақтануы.
Архитектурада: Мысыр пирамидалары, Парфенон ғимараты.
Кескіндемеде: Леонардо да Винчидің «Мона Лиза» туындысында алтын қима пропорцияларын байқауға болады.
Бұл пропорция адамның көзіне əсем əрі үйлесімді көрінетін композицияларды жасауға мүмкіндік береді. Сондықтан оны суретшілер мен дизайнерлер кеңінен қолданады.
3. Геометрия жəне өнер
Геометрия – математика мен өнердің тағы бір маңызды түйісу нүктесі.
Мозаика өнері: Орта ғасырларда Ислам өнерінде геометриялық өрнектер кеңінен қолданылды. Бұл өрнектерде шеңберлер, үшбұрыштар жəне көпбұрыштар үйлесім тауып, қайталанбас сұлулық туындатты.
Перспектива өнері: Қайта өрлеу дəуірінде суретшілер перспектива ережелерін қолдана бастады. Леонардо да Винчи мен Альбрехт Дюрер геометриялық тұрғыда перспективаны зерттеп, оны кескіндемеде қолданған.
Геометрия суретшілерге кеңістікті терең жəне шынайы бейнелеуге көмектеседі.
4. Фракталдар жəне заманауи өнер
Фракталдар – математикадағы өзін-өзі қайталайтын күрделі геометриялық фигуралар. Олар табиғатта жəне заманауи өнерде ерекше сұлулыққа ие.
Табиғаттағы фракталдар:
Ағаштардың бұтақтануы. Найзағайдың таралуы.
Өзендердің тармақтануы. Өнердегі фракталдар:
Заманауи суретшілер фракталдарды сандық өнер мен компьютерлік графикада қолданады. Мысалы, фракталдық өнер табиғаттағы күрделілікті сурет арқылы көрсетеді.
5. Математикалық музыка
Музыкада да математика үлкен рөл атқарады. Ноталардың ұзақтығы, ырғақ, гармония сияқты ұғымдар математикалық заңдылықтарға бағынады.
Пифагор жəне музыка:
Ежелгі грек математигі Пифагор музыкалық интервалдардың математикалық пропорцияларын зерттеген. Олдыбыстардың сұлулығы мен математикалық қатынастар арасындағы байланысты анықтады.
Заманауи музыка:
Композиторлар музыка жасау кезінде математикалық модельдерді қолданады. Мысалы, Иоганн Себастьян Бахтың шығармаларында симметрия мен құрылымдық үйлесімділіктің жоғары деңгейі байқалады.
6. Архитектурадағы математика
Архитектура математика мен өнердің үйлесімін көрсетеді. Көптеген ғимараттар математикалық пропорцияларға негізделген.
Танымал мысалдар:
Тəж-Махал: Оның симметриясы мен пропорциялары математикамен тығыз байланысты.
Гауди архитектурасы: Испаниялық сəулетші Антонио Гауди гиперболоидтық беттер мен табиғи формаларды қолданған.
Математика мен өнер – бір-бірін толықтыратын екі сала. Математика өнерге тəртіп пен үйлесімділік берсе, өнер математиканы сұлулық пен шығармашылықпен байытады. Бұл екі саланың байланысын зерттеу тек ғылым мен шығармашылықты тереңірек түсінуге ғана емес, сонымен қатар əлемге жаңа қырынан қарауға мүмкіндік береді.
Математика мен өнердің ұштасқан жерінде адамзаттың ең ұлы жетістіктері жатыр, жəне бұл байланыс əліде болашақта көптеген жаңалықтар ашуға ықпал етеді.